Μητρώο δωρητών στο Δημόσιο, αξιοποίηση κληρονομιών, τέλος στην γραφειοκρατία – Οι 5 μεταρρυθμίσεις του νέου νομοσχεδίου του ΥΠΟΙΚ

Φορολογικά κίνητρα για δωρεές στο Δημόσιο, δυνατότητα αξιοποίησης αδιάθετων ακινήτων.

Για σοβαρή και πολυεπίπεδη μεταρρύθμιση έκανε λόγο σήμερα (12.3.2025), κατά την παρουσίαση του νομοσχεδίου για τις δωρεές στο Δημόσιο, τις σχολάζουσες κληρονομιές αλλά και τα ιδρύματα ο υπουργός Οικονομικών Κωστής Χατζηδάκης.

Το νομοσχέδιο στοχεύει να ενθαρρύνει την «εθνική και κοινωνική προσφορά» διαμέσου των δωρεών στο Δημόσιο αλλά και τον εξορθολογισμό της νομοθεσίας έτσι ώστε να «ξεκολλούν» πιο γρήγορα οι διαδικασίες της αξιοποίησης χιλιάδων ακινήτων.

Το νομοσχέδιο απαρτίζεται από 5 μεταρρυθμίσεις:

1. Δημιουργία εθνικού μητρώου δωρητών
2. Παροχή φορολογικών κινήτρων για δωρεές στο Δημόσιο και ευνοϊκή μεταχείριση ιδρυμάτων
3. Αντιμετώπιση του ζητήματος των σχολαζουσών κληρονομιών
4. Μπαίνει τέλος στην γραφειοκρατική λειτουργία των ιδρυμάτων
5. Ευέλικτοι κανόνες διαχείρισης Ζαππείου Μεγάρου ενόψει της ελληνικής προεδρίας στην ΕΕ

Ειδικότερα οι κυριότερες ρυθμίσεις του σχεδίου νόμου προβλέπουν τα εξής:

Δωρεές

Οι υποψήφιοι δωρητές έρχονται σήμερα αντιμέτωποι με γραφειοκρατικά εμπόδια και καθυστερήσεις που δυσχεραίνουν την αποδοχή των δωρεών από το Δημόσιο.

Ενδεικτικά, για να γίνει μία δωρεά προς το Δημόσιο απαιτείται όχι μόνο η αποδοχή της από τον δωρεοδόχο φορέα (Υπουργείο ή οργανισμό), αλλά και έγκριση από το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, γνώμη του Κεντρικού Συμβουλίου Κοινωφελών Περιουσιών, νέα έγκριση από το ΥΠΕΘΟΟ για απαλλαγή της δωρεάς από ΦΠΑ. Επιπλέον δεν υπάρχει ξεκάθαρο νομικό πλαίσιο για τη δωρεά χρημάτων που κατευθύνονται σε προμήθεια συγκεκριμένου αγαθού ή υπηρεσίας ή εκτέλεση έργου, δεν υπάρχουν καταγεγραμμένες οι ανάγκες του Δημοσίου για δωρεές κατά τρόπο που θα επέτρεπε στους πιθανούς δωρητές να γνωρίζουν πού θα διατεθεί η δωρεά τους και δεν προβλέπεται (με ελάχιστες εξαιρέσεις) η δημόσια αναγνώριση του δωρητή.

Με τις ρυθμίσεις που εισάγονται:

1. Συστήνεται το Εθνικό Μητρώο Ευεργετών και Δωρητών το οποίο θα προχωρήσει στη σύσταση ηλεκτρονικής πλατφόρμας για τις δωρεές. Ο φορέας θα συνδράμει τους δωρητές στη διεκπεραίωση των διαδικασιών, θα τους παρέχει πληροφορίες για την πρόοδο στην υλοποίηση της δωρεάς τους και θα μεριμνά για την προβολή τους. Επιπλέον, θα συλλέγει τις ανάγκες για δωρεές και θα ενημερώνει σχετικά τους ενδιαφερόμενους δωρητές.
2. Η πρόταση και η αποδοχή της δωρεάς θα γίνεται υποχρεωτικά μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας.
3. Καταρτίζονται πρότυπες συμβάσεις δωρεάς για αγαθά, υπηρεσίες και έργα οι οποίες θα είναι διαθέσιμες στην ηλεκτρονική πλατφόρμα του Μητρώου για τη διευκόλυνση των δωρητών.
4. Η αποδοχή της δωρεάς θα γίνεται αποκλειστικά από τον δωρεοδόχο φορέα. Καταργείται η έγκριση από το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών.
5. Εξαιρούνται από την ηλεκτρονική πλατφόρμα οι δωρεές στις περιπτώσεις που υπάρχει ανάγκη για τήρηση απορρήτου (π.χ. δωρεές προς το υπουργείο Εθνικής Άμυνας).
6. Ρυθμίζεται η διαδικασία για την δωρεά χρηματικού ποσού, καθώς και η εξαίρεση από την νομοθεσία των δημοσίων συμβάσεων όταν η δωρεά καλύπτει το σύνολο ή το 75% τουλάχιστον της αξίας της προμήθειας. Προβλέπεται ότι ο δωρητής μπορεί να καθορίσει πώς θα επιλεγεί ο ανάδοχος.
7. Επιτρέπεται η προβολή του δωρητή (αλλά όχι η διαφήμιση των προϊόντων του), ενώ στο τέλος κάθε έτους θα εκδίδεται ανακοίνωση με τα ονόματα και τις δωρεές των ευεργετών και των δωρητών.
8. Η Αρχή Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες θα έχει πλήρη και διαρκή πρόσβαση στα στοιχεία των δωρεών και στη σχετική πλατφόρμα, ενώ θα ενημερώνεται αυτόματα για δωρεές άνω των 500.000 ευρώ.

Φορολογικά κίνητρα

Σύμφωνα με τις προβλέψεις του σχεδίου νόμου:

1. Καταργείται ο φόρος εισοδήματος (22%) για ιδρύματα και κληροδοτήματα για τα έτη, κατά τα οποία καταγράφονται ως ενεργά στο μητρώο κληροδοτημάτων (σε δύο φάσεις, δηλαδή μείωση 50% το 2026 και πλήρης κατάργηση το 2027).
2. Καταργείται ο φόρος δωρεάς (0,5%) για τις δωρεές προς κοινωφελή ιδρύματα.
3. Επεκτείνεται η έκπτωση της δωρεάς από το φορολογητέο εισόδημα των νομικών προσώπων – δωρητών, η οποία ισχύει ήδη για τις δωρεές προς το Δημόσιο, ώστε να καλύπτει και τις δωρεές προς τα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου – ιδρύματα.
4. Προβλέπεται ότι μόνη η κατάρτιση της σύμβασης δωρεάς έχει ως αποτέλεσμα την απαλλαγή από τον Φόρο Προστιθέμενης Αξίας, χωρίς να απαιτείται ειδική έγκριση από τον Υπουργό Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών. Παράλληλα, απαγορεύεται η σύναψη συμβάσεων με τα πρόσωπα που διοικούν το ίδρυμα ή διαχειρίζονται την περιουσία του, συζύγους και συγγενείς, εφόσον δεν ορίζεται διαφορετικά στη συστατική πράξη του ιδρύματος. Επιπλέον καθιερώνονται τεκμήρια από τα οποία συνάγεται ότι το ίδρυμα δεν εξυπηρετεί κοινωφελείς σκοπούς, αλλά είναι όχημα φοροδιαφυγής (πχ ποσοστό εσόδων που κατευθύνεται σε δαπάνες διοίκησης, χρήση ακινήτων/πολυτελών οχημάτων από ιδρυτές ή συγγενείς τους).

Σχολάζουσες κληρονομιές

Έτσι χαρακτηρίζονται οι κληρονομίες μέχρι να οριστικοποιηθεί το κληρονομικό δικαίωμα του Δημοσίου, επειδή είτε ο αποθανών δεν είχε συγγενείς είτε αυτοί αποποιήθηκαν την κληρονομιά.

Σήμερα υπάρχουν 6.500 εκκρεμείς κληρονομίες (4.500 σχολάζουσες και 2.000 υπό εκκαθάριση). Το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει διαδικασία για την συστηματική ενημέρωση του Δημοσίου στις περιπτώσεις που ο αποθανών δεν έχει κληρονόμους ή αυτοί αποποιήθηκαν. Επιπλέον το Δημόσιο δεν γνωρίζει ποια είναι η οικονομική αξία των εκκρεμών κληρονομιών. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι να παραμένουν ανεκμετάλλευτα ή και να απαξιώνονται ακίνητα που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην αντιμετώπιση του στεγαστικού προβλήματος. Ενώ, υπάρχουν και περιπτώσεις που η αναγνώριση του κληρονομικού δικαιώματος του Δημοσίου αποτρέπεται από πλαστές ιδιόγραφες διαθήκες.

Για τους λόγους αυτούς εισάγονται οι εξής ρυθμίσεις:

1. Διασύνδεση με το Εθνικό Μητρώο Πολιτών και με τα πληροφοριακά συστήματα του Υπουργείου Δικαιοσύνης προκειμένου το Δημόσιο να πληροφορείται την ύπαρξη κληρονομικού δικαιώματος με διαθήκη ή εξ αδιαθέτου. Επιπλέον οι γραμματείες των Δικαστηρίων και οι Συμβολαιογράφοι υποχρεώνονται να ενημερώνουν την αποκεντρωμένη διοίκηση όταν δημοσιεύεται ή κατατίθεται διαθήκη, με την οποία καταλείπεται περιουσία στο Δημόσιο ή ονομάζεται το Δημόσιο κληρονόμος.
2. Λειτουργία Μητρώου κηδεμόνων σχολαζουσών κληρονομιών, εκκαθαριστών και ελεγκτών κληρονομιών του Δημοσίου, στο οποίο θα μπορούν να εγγραφούν δικηγόροι, λογιστές και ελεγκτικές εταιρίες.
3. Επιτάχυνση της διαδικασίας εκκαθάρισης με γνώμονα την αξία της κληρονομιάς. Έως 20.000 ευρώ ορίζεται ως εποπτεύουσα αρχή, η αποκεντρωμένη διοίκηση του τόπου θανάτου του κληρονομουμένου. Από 20.000 έως 1 εκατ. ορίζεται εκκαθαριστής από το μητρώο. Από 1 εκατ. ευρώ και πάνω ο εκκαθαριστής θα είναι υποχρεωτικά ελεγκτική εταιρεία.
4. Αν τρίτος αμφισβητεί το κληρονομικό δικαίωμα του Δημοσίου, πρέπει να προσφύγει στο Μονομελές Πρωτοδικείο. Δεν προβάλλεται εις βάρος του Δημοσίου κληρονομικό δικαίωμα που θεμελιώνεται σε ιδιόγραφη διαθήκη.
5. Ακίνητο το οποίο περιέρχεται στο Δημόσιο αφού περαιωθεί η εκκαθάριση κληρονομίας, αξιοποιείται για σκοπούς της κρατικής στεγαστικής πολιτικής, εφόσον κριθεί ότι είναι κατάλληλο για τις αντίστοιχες χρήσεις.

Ρυθμίσεις για τα ιδρύματα

Σήμερα, οι υπερβολικές γραφειοκρατικές διαδικασίες που είναι υποχρεωτικές για τα ιδρύματα και περιλαμβάνουν μια σειρά από εγκρίσεις από την εποπτεύουσα αρχή στερούν από τη διοίκησή τους κάθε αυτονομία. Η οικονομική διαχείριση των ιδρυμάτων προσομοιάζει με το δημόσιο λογιστικό, υπάρχει υποχρέωση για σύνταξη και έγκριση προϋπολογισμού, ενώ οι προμήθειες γίνονται με τη διαδικασία του Δημοσίου. Το αποτέλεσμα είναι, συχνά η βούληση του διαθέτη να υποκαθίσταται από την εποπτεύουσα αρχή. Επιπλέον δεν υπάρχει θεσμικό πλαίσιο για την εξυγίανση ιδρυμάτων που αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα. Σημειώνεται ότι σήμερα είναι καταγεγραμμένα περίπου 700 ιδρύματα (και μεγαλύτερος αριθμός δεν επικαιροποιεί τα στοιχεία του) με καταγεγραμμένη αντικειμενική αξία ακινήτων ύψους 235 εκατ. ευρώ. Οι ρυθμίσεις που εισάγονται προβλέπουν τα εξής:

1. Καταργούνται η έγκριση της κατάρτισης/ αναμόρφωσης προϋπολογισμού, η διαδικασία που προσομοιάζει με ανάθεση δημοσίων συμβάσεων και η έγκριση για πωλήσεις ή οι μακροχρόνιες μισθώσεις.
2. Αντ’ αυτών τίθενται κανόνες διαφάνειας όπως:
   – όλα τα ιδρύματα, ανεξαρτήτως του ύψους της περιουσίας τους ή των εισοδημάτων τους, πρέπει να δημοσιεύουν ελεγμένες οικονομικές καταστάσεις ετησίως.
   – οι πωλήσεις ακινήτων και οι μισθώσεις γίνονται μετά από δημόσια προκήρυξη και οι προσφορές κατατίθενται σε δημόσια πλατφόρμα.
   – τα ιδρύματα αξιοποιούν το Εθνικό Μητρώο Ευεργετών και Δωρητών για τις συναλλαγές τους, με αποτέλεσμα την καταγραφή και διατήρηση των συναλλαγών για οποιονδήποτε έλεγχο απαιτείται.
3. Παρέχεται στην εποπτεύουσα αρχή η δυνατότητα να αντικαθιστά διοίκηση ιδρύματος που δεν αξιοποιεί τα περιουσιακά του στοιχεία ή ενεργεί αντίθετα με τη βούληση του διαθέτη.
4. Γίνεται διάκριση ανάμεσα σε ενεργά και αδρανή ιδρύματα. Ενεργά είναι όσα δημοσιεύουν καταστάσεις και τηρούν τις προϋποθέσεις του νόμου, ενώ αδρανή όσα δεν δημοσιεύουν οικονομικές καταστάσεις για τρία έτη. Τα φορολογικά κίνητρα θα ισχύουν μόνο για τα ενεργά ιδρύματα.
5. Θεσπίζεται πλαίσιο εξυγίανσης για ιδρύματα που έχουν πρόβλημα οικονομικής βιωσιμότητας. Επιτρέπεται η ρύθμιση φορολογικών – ασφαλιστικών οφειλών καθώς και χρεών προς Οργανισμούς Κοινής Ωφέλειας ενώ μετά από άδεια του Δικαστηρίου επιτρέπονται επίσης η εκχώρηση, προς τους πιστωτές, εσόδων από την εκμετάλλευση της περιουσίας του ιδρύματος, η λήψη δανείου με υποθήκη ή προσημείωση ακίνητης περιουσίας, η εκποίηση περιουσιακών στοιχείων του ιδρύματος. Σε περίπτωση που το ίδρυμα βρίσκεται σε μόνιμη και ολική αδυναμία πληρωμής και ύστερα από αίτηση των πιστωτών καταρτίζεται σύμφωνο εξυγίανσης με το οποίο ρυθμίζεται το σύνολο των οφειλών.
6. Προβλέπεται η σύμπραξη του Δημοσίου και φορέων του Δημοσίου με ιδρύματα, ένα ή περισσότερα, για την προώθηση κοινωφελών σκοπών που συνάδουν με το δημόσιο συμφέρον. Σε αυτό το πλαίσιο ιδιαίτερα επιτρέπεται σε ένα ίδρυμα να διαθέτει ακίνητα για την εξυπηρέτηση των σκοπών της κυβερνητικής στεγαστικής πολιτικής. Για το σκοπό αυτό συνάπτεται σύμβαση μίσθωσης μεταξύ του ιδρύματος και του εκάστοτε φορέα γενικής κυβέρνησης, η διάρκειά της οποίας δεν μπορεί να είναι μικρότερη των 12 ετών.

Ρυθμίσεις για το Ζάππειο Μέγαρο

Τέλος με το σχέδιο νόμου εισάγονται κανόνες ευελιξίας στη λειτουργία του Ζαππείου Μεγάρου το οποίο σήμερα λειτουργεί ως νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου, διέπεται από ανελαστικό πλαίσιο λειτουργίας, και διαθέτει μόλις 12 εργαζόμενους, χωρίς διευθυντή.

Με τις νέες ρυθμίσεις, το Ζάππειο μετατρέπεται σε νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου με αποκλειστικό σκοπό τη διαχείριση του κληροδοτήματος που κατέλιπε ο Ευαγγέλης Ζάππας.

Το ΝΠΙΔ με την επωνυμία «Επιτροπή Ζαππείου Κληροδοτήματος» εξαιρείται από τον Δημόσιο τομέα σε σχέση με τις διαδικασίες προσλήψεων (εφαρμόζεται το καθεστώς της ΕΕΣΥΠ) και τις ειδικές ρυθμίσεις για τις προμήθειες, τηρουμένων πάντοτε των κανόνων του ενωσιακού δικαίου ενώ, ενόψει της Ελληνικής προεδρίας της ΕΕ θα ληφθεί μέριμνα για πρόσληψη ενός βασικού πυρήνα στελεχών.