Είναι γεγονός ότι η προσωπικότητα, η ζωή και οι δράσεις ενός συγγραφέα επηρεάζουν τη λογοτεχνική του πένα, καθώς πολλές φορές τα βιώματά είναι αυτά που καθοδηγούν την δημιουργία και ολοκλήρωση ενός έργου. Ο κ. Μακρυγιάννης είναι απόστρατος Αξιωματικός της Πολεμικής Αεροπορίας, με αρκετές εμπειρίες στο ενεργητικό του, καθότι οι συνεχείς μετακινήσεις του ανά την Ελλάδα, τον ευνόησαν ως προς το να γνωρίσει νέα μέρη, να αλληλεπιδράσει με κατοίκους, να συνεργαστεί με νέους κάθε φορά συναδέλφους. Ο ήρωας του μυθιστορήματος «Ένα σεντούκι όνειρα» είναι κι αυτός αξιωματικός, καθ΄όλη την στρατεύσιμη υπηρεσία του άλλαξε αρκετούς τόπους διαμονής, γνώρισε νέους ανθρώπους κι όλα αυτά σε ένα πέρασμα ζωής 24 ολόκληρων ετών, αρκετών για την αποστράτευσή του και την αποτίμηση της ζωής του. Ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό του συγγραφέα Δημήτρη Μακρυγιάννη είναι το ανήσυχο πνεύμα που τον διακρίνει, η συνεχής αναζήτηση στη ζωή του. Ένας άνθρωπος πολυπράγμων και χαρισματικός. Δε γίνεται να μην αναφέρουμε την ανάλωσή του στην έρευνα και στην τεχνολογία, για την κατασκευαστική ολοκλήρωση της πρώτης Ελληνικής ανεμογεννήτριας παραγωγής εναλλασσομένου ρεύματος. Δε γίνεται να μην αναφέρουμε την αγάπη του και την ευαισθησία του, για τη φύση και το περιβάλλον, τονίζοντας πολλές φορές την ανάγκη σεβασμού των ανθρώπων προς την φύση και τις λειτουργίες της, μιας και από την τρυφερή παιδική του ηλικία είχε μάθει να την προστατεύει και να την αγαπάει. Και ο ήρωας αυτού του βιβλίου είναι ένας άνθρωπος ανήσυχος, περιπετειώδης και σε πολλά σημεία διαφαίνεται η αγάπη στη φύση.
Προχωρώντας σε μια βαθύτερη εκτίμηση του έργου του κ. Μακρυγιάννη έχω να αναφέρω ότι πρόκειται για ένα μυθιστόρημα, το πέμπτο κατά σειρά, όπου μέσω αυτού ο συγγραφέας μάς αναλύει κοινωνικές, αισθηματικές καταστάσεις με μυθοπλασία. Όλοι μας γνωρίζουμε τι είναι το σεντούκι, κυρίως ένα ξύλινο, ενίοτε διακοσμητικό κασελάκι, όπου μέσα εκεί φυλάσσονται θησαυροί. Ήδη από την αρχαιότητα ο όρος θησαυρός δήλωνε κυρίως τον τόπο ή τον χώρο που φυλάσσονταν αφιερώματα στους θεούς ή άλλα πολύτιμα αντικείμενα. Αυτό μάλιστα αποδείκνυε και την σπουδαιότητά του. Το γεγονός όμως ότι μέσα σε ένα σεντούκι μπορεί να κρύβεται ένας θησαυρός, μας φέρνει ενώπιων αισθημάτων μας, αξιών, αποφάσεων, σχέσεων με τους άλλους συνανθρώπους. Από την παιδική μας ηλικία έχουμε διαβάσει παραμύθια και ιστορίες για θησαυρούς σε απομονωμένα νησιά, μέσα σε σπηλιές – δύσκολα προσβάσιμες. Όπου όμως και να βρίσκονται, οι ήρωες πρέπει να παλέψουν και να προσπαθήσουν αρκετά, κοπιαστικά, και πολλές φορές με κίνδυνο της ζωής τους για να τον ανακαλύψουν. Μπορεί να χρειαστεί να παλέψουν με τέρατα ή και δαίμονες ακόμη. Ο ίδιος ο τίτλος του μυθιστορήματος «Ένα σεντούκι όνειρα» μας προδιαθέτει για ένα σεντούκι που θα έχει μέσα όνειρα και καθόλου θησαυρό, καθώς αρχικά θα υποθέταμε. Κάτι όμως που έρχεται σε πλήρη αντίθεση, με τις ενότητες που φέρουν τους τίτλους «το σχέδιο ενός θησαυρού», «Περιμένοντας στο σκοτάδι», «αναζήτηση χωρίς τελειωμό», «Αν είναι να ’ρθει θε να ’ρθει» όπου ζούμε την αγωνία του ήρωα στην προσπάθειά του να αναζητήσει όχι έναν, αλλά δύο κρυμμένους θησαυρούς. Και όλοι μας έχουμε ακούσει για θρύλους θησαυρών σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, από τους πασάδες, τους Γερμανούς, τους αντάρτες κ.α.
Εμβαθύνοντας στο λογοτεχνικό έργο υπό το πρίσμα της αισθητικής ανάλυσης, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί πρωτοπρόσωπη αφήγηση, προσφέροντας μια αμεσότητα με τον αναγνώστη και έναν τόνο εξομολογητικό στους ηθικούς και πολιτισμικούς, κοινωνικοσυναισθηματικούς προβληματισμούς που αναδύονται λίγο λίγο. Ως ανθρωπόμορφος αφηγητής μας ωθεί και συμπάσχουμε με τον ήρωα, ζώντας την ατομική του προσέγγιση στην εξωτερική πραγματικότητα που βιώνει. Ως αναγνώστες ζούμε την μικρή ηλικία του δόκιμου ήρωα, τον πρώτο και μοναδικό έρωτα που ζει, την αναζήτηση θησαυρών, την αναμέτρηση του ήρωα με τον δικό του αθέατο εσωτερικό κόσμο, την αναμέτρηση με τις βαθύτερες επιθυμίες του, την σύγκρουση με τις αξίες και τα ιδανικά του, τα ατομικά του αδιέξοδα, τις επιλογές που καθορίζουν την πορεία της ζωής του, μέχρι που στο τέλος, μετά από 24 χρόνια ώριμος πια αναθεωρεί, επανεκτιμά τις συμπεριφορές του και οδηγείται στην αυτογνωσία και στον πραγματικό του θησαυρό, που δεν είναι άλλος από την Έλλη, το κορίτσι των νεανικών του χρόνων, που το αγάπησε όσο κανένας άλλος. Με τις κατάλληλες δέκα ενότητες του αφηγηματικού κειμένου ο αναγνώστης εμβαθύνει σταδιακά και κλιμακωτά στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα, μέχρι την εξιλέωση των ηρώων του από τις προσωπικές τους πληγές. Η χρήση ρημάτων ενεστώτα και αορίστου μας προετοιμάζει για την υπέρβαση των στενών ορίων του ήρωα και την αναμέτρησή του με τις πράξεις και τα έργα του (παρόν – παρελθόν). Με τον τρόπο αυτό ο αναγνώστης ζει την αλλοτρίωση του ήρωα και στο τέλος τη λύτρωσή του φθάνοντας σε υπέρτατες αξίες αρετών και ανθρωπισμού. Με τη χρήση καλολογικών στοιχείων όπως παρομοιώσεις, αντιθέσεις (προδοσία-αγάπη, φιλία-ντροπή, απληστία-προσφορά), επαναλήψεις (το παρελθόν επανέρχεται αρκετές φορές στο περιεχόμενο του μυθιστορήματος), σύνθετες λέξεις, υποκοριστικά, δυνατή εικονοπλασία, εκπληκτική γλωσσική δεινότητα, με τη χρήση εύστοχα κοσμητικών επιθέτων και επιρρημάτων, όπως ενδεικτικά: (Ο ήχος του παραπονιάρικου βιολιού σερνόταν γλυκά επάνω στους δρόμους που χάραζε η νιότη, κι ο έρωτας πάθιαζε τις νότες που έκλεβαν ανάγλυφα το σιρόπι στο λάγνο της δέρμα), δημιουργούν ατμόσφαιρα ρομαντισμού και ενισχύουν στην κατανόηση των ατομικών αδιεξόδων των ηρώων του κ. Μακρυγιάννη, τις συνειδησιακές ανεπάρκειες, την ανάδειξη συλλογικών προβλημάτων, την αληθοφανή αναπαράσταση των μυθοπλαστικών γεγονότων. Και ακριβώς στο σημείο αυτό, με τη χρήση αυτών των υφολογικών στοιχείων, συνυφαίνεται αριστοτεχνικά η πολυεπίπεδη αφήγηση που αντικατοπτρίζει την πολυπλοκότητα του ανθρώπινου ψυχισμού, την πάλη του ανθρώπου με το συνειδητό και το ασυνείδητο.
Αν προσεγγίσουμε το μυθιστόρημα κάνοντας μια ηθική ανάλυση θα δούμε πως ο κεντρικός ήρωας, ο Δημήτρης, είναι ένας άνθρωπος άπληστος, δειλός, φιλύποπτος, σχολαστικός, ανασταλτικός, διστακτικός, επιπόλαιος, αυθόρμητος αλλά και ρομαντικός, προστατευτικός, εργατικός, συνεργάσιμος και αλληλέγγυος, με αξίες αναθρεμμένος, που στο τέλος και μετά από πορεία αρκετών χρόνων στη ζωή του, κατορθώνει να γεφυρώσει λογική, διαίσθηση, συναισθήματα με την καλλιέργεια του πνεύματός του και την ωρίμανσή του. Ο ήρωας γοητεύεται από την ιδέα του θησαυρού σε σημείο να μην μπορεί ώριμα να σταθμίσει τις σχέσεις του με τους ανθρώπους γύρω του, καθώς η καχυποψία του υπερέβαινε τα συναισθήματα και τη λογική του. Στο πλήρωμα όμως του χρόνου ο ήρωας συνομιλεί (αναστοχαζόμενος) με την εσωτερικευμένη πτυχή του εαυτού του, γεγονός που αποδεικνύει την ανάπτυξη αυτοσυνειδησίας, ωριμότητας, αναζήτησης πλέον της αυθεντικότητας των προσωπικών ανθρώπινων σχέσεων.
«Γιατί άραγε ο εφιάλτης διαδέχεται ένα υπέροχο όνειρο; Τι σημαίνει όμως ωριμότητα; Πώς λειτουργεί στον άνθρωπο και πώς και πότε γίνεται αντιληπτή; Είμαι πανέτοιμος να αναλάβω τις ευθύνες μου για κείνο το ερωτικό μου λάθος, με τι λεφτά; Με τι προσόντα;», αναρωτιέται ο ήρωας ενώ οι ενοχές βαραίνουν συνεχώς με τη συνειδητοποίηση της ευθύνης. Θεωρώντας ότι έζησε ένα ψεύτικο ερωτικό όνειρο, γεμάτο προδοσία, το καταχωνιάζει στο ασυνείδητό του. Η εξιλέωση του ήρωα όμως δεν έχει έρθει ακόμα καθώς η πρόκληση ενός δεύτερου θησαυρού κατακλύζει πάλι την ύπαρξή του και στη σκέψη του κυριαρχεί να γίνει όχι μόνο πλούσιος αλλά πάμπλουτος. Ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό του ήρωά μας είναι οι σχέσεις με το γυναικείο φύλο. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ουσιαστικά κι επίθετα δημιουργώντας ωδές που εξυψώνουν την γυναίκα στα μάτια του ήρωα, στο νου, την ψυχή του, στην εγρήγορση του πνεύματός του, τονίζοντας με αυτόν τον τρόπο τη σημαντικότητα των γυναικείων υπάρξεων στη ζωή ενός άντρα. Στο μυθιστόρημα η γυναίκα κατέχει ρόλο κλειδί βοηθώντας τον ήρωα να ανακαλύψει τον θησαυρό. Μέχρι την επιτυχία του επιθυμητού αποτελέσματος. Οι γυναίκες βοηθούν τον ήρωα να δομήσει και να αποδομήσει αλήθειες, να συνειδητοποιήσει ότι οι άνθρωποι είναι αποτέλεσμα κοινωνικών συμφραζόμενων. Οι γυναίκες προσθέτουν υπεραξία στον έρωτα. Οι γυναίκες καθορίζουν τις ανθρώπινες σχέσεις, διατηρώντας την ισορροπία μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Με αυτές οδηγείται στην ευτυχία και στην απόκτηση του πραγματικού θησαυρού. Ο μικρόκοσμος του ήρωα μεταβάλλεται συνεχώς από την αρχή του μυθιστορήματος μέχρι το τέλος, ακροβατώντας μεταξύ της αλήθειας και του ψεύδους, της προδοσίας και της αγάπης. Πολλές φορές ο ήρωας αναρωτιέται για τον απόλυτο έρωτά του, την Έλλη: «Η ζωή μου πλημμύρισε με το μεγαλείο ενός αγγελικού έρωτα αλλά και μιας διαβολεμένης προδοσίας», «από το ένα στρατόπεδο είχε στήσει τα όπλα της η αγάπη και από το άλλο η προδοσία και το μίσος». Μεσήλικας όμως αναφωνεί ότι ο θησαυρός του ήταν τα γεμάτα αγάπη και όμορφα, λαμπερά μάτια της κοπέλας των ονείρων του.
Ορμώμενη τώρα πάλι από τον τίτλο «ένα σεντούκι όνειρα» είναι πολύ πιο εύκολο να νοηματοδοτήσουμε τον συμβολισμό του σεντουκιού και του θησαυρού. Μέσα στο σεντούκι ο ήρωάς μας είχε εναποθέσει με τρυφερότητα, ανάγκη και επιθυμία τα όνειρά του, τα μυστικά του, φυλαγμένα ως πολύτιμος θησαυρός. Όσο ήταν σφραγισμένο και κλειστό τα πολύτιμα αντικείμενά του ήταν εγκλωβισμένα μέσα σε αυτό. Με το άνοιγμα του σεντουκιού, μυστικά, λάθη, ματαιότητες και αναβλητικότητες βγήκαν στο φως, αποκαλύπτοντας κάθε φυλαγμένο μυστικό. Η αλληλοδιαδοχή των γεγονότων στη ζωή του ήρωα, η έντονη ανάγκη του να βρει τον θησαυρό και να ανοίξει το σεντούκι συμβολίζουν την πραγμάτευση ολοκλήρωσης υπαρξιακών και συναισθηματικών ζητημάτων της κοινωνικής πραγματικότητας του ήρωα. Ο θησαυρός που βρίσκει στο τέλος καθώς ανοίγει το σεντούκι συμβολίζει τη γνώση και την ωριμότητα, τον εσωτερικό πλούτο που ακμάζει μέσα του, που μόνο μια επικίνδυνη αναζήτηση του επιτρέπει να τα αποκτήσει και ο οποίος θησαυρός φυλάσσεται από τις αρνητικές πλευρές μας, του υποσυνείδητού μας, των οποίων είμαστε θύματα. Έτσι ο ήρωάς μας ο Δημήτρης, μέσω της αναμέτρησής του με τις συμβατικές ερμηνείες της καθημερινότητας, σε έναν κόσμο ολικής δράσης και αντίδρασης, ειρηνεύοντας με τις πράξεις του και τις επιλογές του, ανακαλύπτει τον πραγματικό του θησαυρό αναφωνώντας: «Να ’τος ο θησαυρός μου». Χωρίς πια αυταπάτες και ψευδαισθήσεις, χωρίς άλλους υπαρξιακούς προβληματισμούς, θέτει ο δημιουργός τον ήρωά του έναντι του προσώπου ενδιαφέροντος και θησαυρού του με ταπείνωση, ειλικρίνεια, εξομολόγηση, συγχώρεση, αφοσίωση και αγάπη.
Εν κατακλείδι, η μυθοπλασία του κ. Μακρυγιάννη γίνεται ενεργειακός παράγοντας που πλησιάζει τον άνθρωπο, αγγίζει το γνώριμο πεδίο του πάθους του, τα όρια της προσωπικής του τόλμης, την πνευματική του καλλιέργεια, τη σωτηρία της ψυχής του. Με παραστατικές εικόνες, γλώσσα γεμάτη καλολογικά στοιχεία, κλιμακωτή ένταση της ιστορίας, τόνο εξομολογητικό, λόγο διεισδυτικό, γλαφυρό κι ενίοτε λυρικό, καταφέρνει ο δημιουργός να διατηρήσει αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη για την ανθρωποκεντρική αντίληψη του κόσμου και τη εξέλιξη της ιστορίας. Με περίτεχνο τρόπο προβάλει προβληματισμούς και την αυθεντικότητα των προσωπικών ανθρώπινων σχέσεων. Χρησιμοποιώντας ο συγγραφέας μας τρία βασικά στοιχεία της πλοκής κατά το Αριστοτελικό επίπεδο, όπως το σφάλμα, την αναγνώριση και την ανατροπή, κατορθώνει να προσφέρει ένα έργο με βαθύ περιεχόμενο και ηθική επίδραση. Ο Ονορέ Ντε Μπαλζάκ είχε πει ότι, «Να αγαπάς και να είσαι ευτυχισμένος, αυτό είναι το μεγαλύτερο θαύμα του κόσμου». Αυτή η αποφθεγματική διατύπωση ξεδιπλώνει την υπαρξιακή αγωνία και την ενθουσιώδη ρομαντική ψυχή του ήρωα του κ. Μακρυγιάννη, που τόσο περίτεχνα ο συγγραφέας μάς προβάλλει μέσα στο μυθιστόρημά του.
*Νίκη Σκουτέρη, Εκπαιδευτικός ΠΕ60 ΜSc, Eκπαιδεύτρια Ενηλίκων ΙΝΕΔΙΒΙΜ, συγγραφέας
