Καλύμνιοι σφουγγαράδες, οι ατρόμητοι βουτηχτές της Μεσογείου

Δεν ξέρω αν είχε στο μυαλό του τους σφουγγαράδες της Καλύμνου ο ποιητής, όμως καλύτερο τρόπο δεν μπορούσε να βρει για να περιγράψει αυτήν τη σχέση των βουτηχτάδων με τον βυθό του Αιγαίου κι όλης της Μεσογείου.

«Αλίμονο αν προδώσουμε τη θάλασσα» συνεχίζει ο Ντίνος Χριστιανόπουλος «γιατί έχει τρόπους να μας καταπίνει. Είναι σαν τον έρωτα: χίλιοι τη χαίρονται – ένας την πληρώνει»

Μα δεν την πλήρωσε μόνο ένας στην Κάλυμνο. Εκατοντάδες παλικάρια χάθηκαν στο βυθό της Μεσογείου, παλεύοντας για το καλύτερο σφουγγάρι, την πιο πλούσια λεία με μια ανάσα.

Πάντα η θάλασσα έτρεφε την Κάλυμνο. Και μπορεί η γνωριμία των ανθρώπων με το σφουγγάρι και την τέχνη της σπογγαλιείας να χάνεται στα βάθη του χρόνου και να συναντάμε αναφορές ακόμα και στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια, όμως στη σύγχρονη εποχή οι Καλύμνιοι ήταν εκείνοι που (επανα)σύστησαν στον κόσμο το σφουγγάρι.

Κι αν άνθισε η σπογγαλιεία ταυτόχρονα από τους Kαλύμνιους, τους Ροδίτες και τους Συμιακούς, κι αν έβγαζε σφουγγάρι η Λήμνος, ακόμα κι η Αίγινα, ήρθε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και τα’ κανε όλα στάχτη. Μόνο η Κάλυμνος άντεξε. Ανασυγκροτήθηκε και παρέμεινε η μοναδική σπογγαλιευτική δύναμη στην Ελλάδα.

Με εξαγωγές την Ευρώπη, την Αμερική και την Ασία, η Κάλυμνος θα φέρει τεράστια κέρδη, όχι μόνο στο νησί αλλά σε όλη τη χώρα. Και τα είδη είναι πολλά: Το καπάδικο, το φίνο, το λαγόφυτο, ο μανταπάς, όλα έχουν τη δική τους τέχνη μέχρι να φτάσουν στους φαρμακευτικούς κολοσσούς, στις εταιρείες καλλυντικών, στα καλλιτεχνικά εργαστήρια ή απλά στη βιτρίνα.

Κάποια πάνε στις στις εκκλησίες. Η Μούσα, είναι ένα λεπτό σφουγγάρι, μικρό σε διάμετρο και πάχος, που χρησιμοποιεί ο ιερέας για να συγκεντρώνει «μαργαρίτες» (μικρές μερίδες «σώματος» που τυχόν έχουν πέσει στο Αντιμήνσιο), και να τους τοποθετεί στο Άγιο Ποτήριο.

Θα μας τα πούν καλύτερα οι βετεράνοι του νησιού: Ο Μανώλης Κουτούζης, μεγαλέμπορος σφουγγαριών, ζωντανή ιστορία ο ίδιος, αφηγείται στην κάμερα του CNN Greece τα ταξίδια του σε όλον τον κόσμο, τους καρούς που άνθιζε η σπογγαλιεία αλλά και αργότερα, τον αγώνα για να κρατηθεί ζωντανή η τέχνη. Γιατί είναι αυτή η σχέση με το σφουγγάρι.

Αντίστοιχα και ο κύριος Κώστας, βετεράνος βουτηχτής αυτός, θυμάται και μας αφηγείται τις δικές του ιστορίες από το βυθό.

Η σφουγγάρι ή τομάρι…

Στην Κάλυμνο οι σφουγγαράδες έχουν το δικό τους «ή ταν ή επί τας»: Η σφουγγάρι ή τομάρι.

Οι βουτιές που έκαναν οι δύτες με τη σκανταλόπετρα, γυμνοί, στα τέλη του 19^ου αιώνα, ή με το μοιραίο σκάφανδρο που πήρε μαζί του εκατοντάδες νέους αποτυπώνουν ακριβώς αυτό το σκληρό DNA.

Αρκεί να θυμηθούμε πως στα μέσα του 20^ου αιώνα, οι καλύμνιοι δύτες επέστρεψαν στις γυμνές βουτιές, μιας και αρνήθηκαν το σκάφανδρο. Κανείς δεν τους έδειξε πώς να κάνουν αποσυμπίεση κι έτσι πέθαιναν ή έμεναν ανάπηροι από τη νόσο των δυτών.

Και παρά τα εκατοντάδες θύματα, κάποτε έφευγαν 100 καΐκια για τη Λιβύη και επέστρεφαν με 100 τόνους σφουγγάρια. Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια βλέπουμε μια ανάκαμψη στην σπογγαλιεία.

Το σφουγγάρι επιστρέφει για να πάρει ξανά τη θέση του στην Κάλυμνο, το νησί που του χρωστά τη φήμη του στα πέρατα του κόσμου. Κι εμείς